---

10/04/2006

Kako zaštititi deponente

Kod banaka kvalitet korporativnog upravljanja opredjeljuje stepen njene sigurnosti i stabilnosti. U Crnoj Gori za kvalitetno korporativno upravljanje u bankama važna je uloga regulatora, čiji posao je komplikovan i podliježe velikim pritiscima.

Istorijsko nasljeđe i slaba korporativna kultura u crnogorskim bankama, razlozi su za veću odgovornost regulatora i kontrolora. Primjena međunarodnih standarda u toj oblasti, bio je povod za intervju sa Goranom Kneževićem, zamjenikom generalnog direktora za kontrolu banaka CBCG. 

Šta se tačno podrazumjeva pod terminom “korporativno upravljanje”?
Goran Knežević: Za mene jedna od najboljih definicija korporativnog upravljanja je ona data u Cadbury Izvještaju iz 1992. godine, koja kaže da je korporativno upravljanje sistem kojim se kompanija usmjerava i kontroliše. U savremenom društvu je znatno povećan broj strana zainteresovanih za poslovanje jedne kompanije. Zato su rasprave na temu korporativnog upravljanja sve intenzivnije. Slučajevi poput Enron-a, Allied Irish Bank, Wordcoma-a, Parmalat-a samo su dodatno podgrijali interesovanje za kvalitete korporativnog upravljanja. U svjetskim razmjerama posmatrano vlasništvo nad kompanijama postaje sve razuđenije, što čini uticaj pojedinačnog vlasnika manjim i kreira mogućnosti da se u praksi sa tim manipuliše na različite načine. Zato koncepti zaštite manjinskih akcionara kao i praksa zloupotrebe ove pozicije za kreiranje uticaja koji njoj nije srazmjeran. Poznati su metodi koje razvija Japanska mafija - Jakuze koja preko razgranatih korporativnih veza tzv. “sokaja” vrši uticaj na biznis i kompanije. Preko malog akcionarskog učešća zastupnici Jakuza se pojavljuju na sastancima akcionara, obezbjeđujući na različite načine da njihovi interesi budu realizovani kroz odgovarajuće odluke.

Zašto je kvalitet korporativnog upravljanja posebno značajan kod banaka?
G. Knežević: Kod banaka kvalitet korporativnog upravljanja opredjeljuje stepen sigurnosti i stabilnosti banke, odnosno stepen sigurnosti na dugi rok da će sredstva deponenata i drugih bančinih povjerilaca biti vraćena pod uslovima koji su dogovoreni. Banke su visoko leveridžne institucije, što znači da posluju sa tuđim sredstvima te da je kapital rezidualna stavka u bilansu banke, koja služi za pokriće gubitaka iz bančinog poslovanja. Pri tom vlasnici banke opredjeljuju izbor menadžmenta u banci - koji onda donosi odluke o preuzimanju i upravljanju rizicima u poslovanju banke. Istorija bankarstva, na našim prostorima pogotovo, puna je primjera gdje su interesi vlasnika bili u suprotnosti sa konceptom sigurnosti i stabilnosti banke kao javnim dobrom. To su najčešće bili primjeri interesa preferencijalnog zaduživanja vlasnika i njegovih povezanih lica, koje je po iznosima znatno premašivalo konkretan vlasnički ulog ili korišćenje banaka kao interesnih servisa. Loše korporativno upravljanje u bankama je po pravilu dovodilo do bankarskih kriza, čije su posljedice često bile nesagledive, jer je teško izmjeriti gubitke koje bankarske krize izazivaju u smislu izgubljenog društvenog proizvoda koji bi bio ostvaren da nije bilo krize. Troškovi bankarskih kriza se u svijetu globalizacije dodatno multiplikuju, a krize teže lociraju, odnosno brže šire na cijelo svjetsko tržište. Zato savremena bankarska regulacija i supervizija korporativno upravljanje postavlja u centar interesovanja. Ono se tretira kao jedan od ključnih elemenata zaštite deponenata. Svi standardi i dokumenti Bazelskog komiteta za kontrolu banaka se, direktno ili indirektno, odnose na poboljšanje korporativnog upravljanja u bankama.

Koji su najrasprostranjeniji oblici organizacije upravljanja bankama i što su prednosti i nedostaci pojedinih oblika u odnosu na druge?
G. Knežević: Dominiraju dva oblika organizacije upravljačke funkcije u bankama. Jedan je takozvani jednolinijski model sa upravnim odborom ili bordom direktora koji ima šira ovlašćenja i koji je kontrolisan direktno od skupštine akcionara, a drugi je dvolinijski model, gdje je bord direktora kontrolisan od strane sub strukture koja se obično naziva nadzorni odbor. Prednosti i nedostaci jednog u odnosu na drugi zavise od istorijskog naslijeđa, lokalnih prilika, kvaliteta supervizije, veličine banke i mnogih drugih faktora. Ni jedan model nema generalnu prednost nad drugim. Ono što je mnogo bitnije je da se uspostavi jasna linija razgraničenja upravljačkih od izvršnih funkcija, kompetentnost i nezavisnost onih koji upravljaju bankom, obezbjedi kvalitet nadgledanja menadžerskih struktura, kvalitetan sistem interne kontrole i kompetentnih i nezavisnih revizija i eliminaciju konflikta interesa.

Koje su ključne slabosti korporativnog upravljana u crnogorskim bankama?
G. Knežević: Mnoge od slabosti proizilaze iz negativnog istorijskog nasljeđa i slabe korporativne kulture. Njih nije lako u potpunosti eliminisati u kratkom roku. Neke dolaze od slabosti zakonodavnog okvira, dok neke izviru iz još uvijek finalno neprofilisane akcionarske strukture. Preciznije, kad govorimo o slabosti zakonodavnog okvira - može se konstatovati da Zakon o bankama nije dovoljno kvalitetan u regulisanju korporativnog upravljanja u bankama. Tu prije svega mislim na kvalitet riješenja u pogledu naglašavanja odgovornosti upravnog odbora za poslovanje banke, obezbjeđivanja djelovanja punog seta preventivnih politika supervizije, neodgovarajućeg razgraničenja ovlašćenja i odgovornosti, izbora i načina rada organa upravljanja u bankama, razrade opšteg okvira za upravljanje rizicima, razrade mjera prema bankama. Kroz podzakonsku regulativu smo nastojali da riješimo slabosti Zakona u mjeri mogućeg, ali to svakako nije dovoljno. Kad govorimo o slabim elementima istorijskog nasleđa, prije svega mislim na u praksi još uvijek izraženu koncentraciju upravljačkih i izvršnih funkcija obično u liku malog broja ljudi ili iz dijela menadžmenta ili iz redova akcionara. U ovaj korpus problema spada i često izražena kolektivizacija odgovornosti u tijelima upravnog odbora iza koje stoje stvarna moć pojedinaca. Kvalitet akcionarske strukture ima ključni uticaj na kvalitet sistema internih kontrola, internih i eksternih revizija. Generalno, nadzor menadžmenta u većini crnogorskih banaka traži poboljšanje uglavnom u segmentu nadgledanja i revidiranja politika i procesa, sistema izvještavanja, samostalnosti i sofisticiranosti interne revizije i planiranja nepredviđenih situacija, odnosno razvoja stresnog testiranja ponašanja banaka na uticaj promjene nepoželjnih faktora.

Koje mehanizme obično supervizija banaka koristi da bi poboljšala kvalitete korporativnog upravljanja u bankama?
G. Knežević: Brojne su politike koje simultano supervizija treba da koristi. Od onih preventivnih, kao što su politike ispitivanja kvalifikovanosti akcionara i menadžmenta, preko dijagnostičkih, kao što su ocjenjivanje kvaliteta nadzora od strane menadžmenta, kvaliteta sistema interne kontrole i interne revizije, kvaliteta upravljanja rizicima u svim fazama: identifikacije, mjerenja, kontrole i praćenja, do onih korektivnih politika koje se odnose na izricanje mjera, zahtjevanje smjene menadžmenta ili preuzimanja upravljanja nad bankom. Ne manje važna uloga supervizora banaka je da kreira ambijent u kome će jačati tržišna disciplina i svijest o značaju kvalitetnog korporativnog upravljanja nad bankama. Podizanje kvaliteta korporativnog upravljanja je najznačajniji i najkompleksniji zadatak supervizora banaka. On često sobom nosi rizike sukoba sa interesima menadžerskih i akcionarskih struktura u bankama koje u želji da zadovolje svoje partikularne i kratkoročne interese znaju da ne biraju sredstva za ostvarenje cilja. Za jednu zemlju koja organizuje svoju superviziju banaka izuzetno je loše ako ti i takvi interesi uspiju da naruše i samu stabilnost nacionalnog regulatora i supervizora i njegovu reputabilnost. U institucionalno zrelim sredinama praktično je nemoguće da interesi akcionara i menadžmenta budu pretpostavljeni interesima sistema kao cjeline. Na našim balkanskim prostorima se često polazi od pogrešno postavljene teze da treba ograničavati mogućnosti i snagu institucije koja obavlja superviziju banaka, dok se na razvijenim tržištima polazi od premise velike, često jedine odgovornosti nacionalnog regulatora i supervizora za stabilnost sistema, pa time i povjerenja u njega. Naša svijest i logika naših pravnih sistema često je u suprotnosti sa međunarodnim standardima, koje se deklarišemo da ćemo primjenjivati. U takvoj situaciji se posao supervizora banaka dodatno komplikuje i podliježe velikim pritiscima sa kojima se može izboriti samo visoko izgrađena etičnost i profesionalnost.

Šta smo naučili iz prošlosti i šta činimo da se greške ne ponove?
G. Knežević: Ako govorimo o korporativnom upravljanju u bankama - onda smo imali mogućnost da naučimo dosta toga kao lekcije prošlosti. Tu prije svega mislim na to da su troškovi rješavanja bankarskih kriza neprocjenjivo visoki, da je loše upravljanje bankom neminovan put do njene propasti, da uticaj države na banke generalno nije dobar, da “one man show” skoro bez izuzetka dovodi do velikih gubitaka, da inflacija kreira velike mogućnosti za iskrivljeno prikazivanje slike finasijske pozicije banke, da kod propadanja banaka najviše stradaju deponenti, da je kvalitete regulative mnogo manje važan od kvaliteta njene implementacije. Ovih nekoliko godina smo se u Crnoj Gori trudili da prije svega ne izmišljamo “toplu vodu”, nego da usvojimo ono što je u svjetskim razmjerama proklamovano kao najbolja praksa u regulisanju i kontrolisanju banaka.

Da li Centralna banka time što daje saglasnost za izbor direktora banke garantuje za njegov rad?
G. Knežević: Davanje saglasnosti na izbor direktora je aktivnost supervizora iz seta preventivnih politika za jačanje korporativnog upravljanja. Data saglasnost nikako ne znači da supervizor garantuje za kvalitet angažovanja direktora. Akcionari su ti koji, direktno ili indirektno preko upravnog odbora, biraju direktora, pa je to njihova odgovornost. U slučaju saglasnosti koje daje CBCG - ona samo znači da su zadovoljeni formalni uslovi propisani zakonom. Sada izmjenjeni Osnovni Bazelski principi efikasne kontrole predviđaju da supervizor treba da kontinuirano preispituje kvalifikovanost članova upravnog odbora i višeg menadžmenta da obavljaju povjerene im poslove u bankarstvu. To podrazumjeva širenje broja lica koje trebaju da dobiju saglasnost za rad u bankarstvu, ali i širenje i jačanje kriterijuma za dobijanje saglasnosti, kao i uvođenja u praksu mogućnosti da one budu oduzete.