---

24/03/2023

Autor: Borko Božović, direktor Direkcije za finansijsku stabilnost i nadgledanje platnih sistema

Upravljanje ličnim finansijama podrazumijeva aktivnosti koje pojedinac, odnosno domaćinstvo sprovodi u odlukama o potrošnji, štednji i investicijama, sa ciljem ostvarivanja što većih prihoda u okviru datog nivoa rizika. U užem smislu, pomenuto se odnosi na korišćenje usluga finansijskih institucija – najčešće banaka i na djelovanje na finansijskim tržištima – berzama. U širem smislu, može se odnositi na sve ekonomske odluke pojedinca, uključujući npr. planove o kupovini stana, automobila ili nekog drugog dugoročno potrošnog dobra, ili planove o pokretanju sopstvenog biznisa. Adekvatno upravljanje ličnim finansijama, a to je ono koje je vođeno adekvatnim znanjem, informisanošću i razumijevanjem odnosa između prihoda i rizika, vodi većem životnom standardu tj. većem kvalitetu života pojedinca.

Pojedinac koji dobro upravlja finansijama, između ostalog, slobodna novčana sredstva koja ne želi da investira, uglavnom će držati na računu u banci, a manje u novčaniku ili ispod „slamarice“, jer je novac u banci bezbjedniji, na njega se dobija i određena kamata i može služiti za izvršavanje bezgotovinskih plaćanja, koja su bezbjednija i efikasnija u odnosu na gotovinska plaćanja.

Dalje, takav pojedinac će višak novčanih sredstava investirati u neke od instrumenata finansijskih tržišta – akcije ili obveznice, ili u nekretnine, umjetnine, ili druge oblike imovine. Pri tome će voditi računa da napravi diverzifikaciju ulaganja tj. da investira u više različitih oblika imovine, te da kod jednog oblika imovine investira u više različitih varijanti. Npr. kod ulaganja u akcije investiraće u akcije više emitenata, a ne samo jednog emitenta. U svemu tome, razumjeće odnos između prinosa i rizika koji svaki oblik ulaganja nosi, i uopšte, uskladiće ulaganja sa svojim životnim potrebama i planovima.

Potom, takav pojedinac će dobro budžetirati kupovinu stana, automobila ili drugih trajnih potrošnih dobara, zadužujući se kreditno kada je to primjereno i tražeći banku koja će mu odobriti najpovoljnije uslove kreditiranja. Takođe, takav pojedinac će koristiti neku od usluga životnog ili neživotnog osiguranja kada je to za njegove potrebe primjereno. Ili, takav pojedinac će kod plaćanja u zemlji ili prema inostranstvu birati onaj oblik plaćanja i pružalaca platnih usluga koji su za njega u datoj situaciji optimalni. U širem smislu, takav pojedinac će finansijski djelovati mudro i u svim širim ekonomskim ili životnim odlukama i aktivnostima, poput pokretanja sopstvenog biznisa, ili odluka o obrazovanju, profesionalnoj karijeri i usavršavanju.

Generalno, bolje upravljanje ličnim finansijama vodiće i prosperitetu društva, kao što brojne studije ukazuju na pozitivnu korelaciju između kvaliteta opšteg nivoa obrazovanja i ekonomskog blagostanja društva. Konkretnije, bolje upravljanje ličnim finansijama između ostalog podrazumijeva povećanu finansijsku intermedijaciju, jer će pojedinci slobodna sredstva više deponavati u banke, kupovati usluge osiguranja ili ulagati u investicione ili penzione fondove. Sa druge strane, povećana finansijska intermedijacija podrazumijeva veće mogućnosti kreditiranja, odnosno preusmjeravanja viškova novčanih sredstava prema onim subjektima koji imaju potrebu za njima. Takođe, berzanska ulaganja u primarne emisije obveznica ili akcija, znače direktno finansiranje subjekata (preduzeća, države) kojima su novčana sredstva potrebna.

Dalje, djelovanje finansijskih pismenih pojedinaca uticaće i na podsticanje tržišne konkurencije među pružaocima finanijskih usluga, tj. na slanje tržišnih signala o tome koji su od njih konkurentniji u odnosu na druge. Djelimično, može se reći da djelovanje finansijski pismenih pojedinaca utiče i na kreiranje realnijih cijena različitih oblika finansijske ili nefinansijske imovine, u odnosu na ono što bi bio slučaj bez njih. Između ostalog, time se smanjuje vjerovatnoća nastanka cjenovnih mjehura na tržitima akcija ili nekretnina, ili pak kreditnih bumova, i posljedično izbjegavaju finansijske krize, koje sa sobom obično nose i povećane izdatke države i društvene nemire. Međutim, mehanizam nastanka cjenovnih mjehura ili kreditnih bumova je kompleksniji, i uključuje fenomen kolektivnog djelovanja i nesavršenosti tržišta, tako da racionalne akcije na pojedinačnom nivou vode do neželjenih ishoda na zbirnom nivou. Stoga se ne može reći da bi uz dobru finansijsku pismenost pojedinaca situacije cjenovnih mehura ili kreditnih bumova bile eliminisane, ali bi njihovi učestalost, stepen i trajanje sigurno bili blaži. 

Kao dio adekvatnog tj. održivog ekonomskog prosperiteta društva, nužno dolazi i bolja briga za očuvanje životne sredine. Pitanje očuvanja životne sredine je sa ekonomskog aspekta u značajnoj mjeri pitanje tzv. negativnih eksternalija, tj. situacija u kojima određeni subjekti svojim ekonomskim radnjama proizvode štetu prema prirodnoj sredini, a time i prema dijelu ili kompletnoj društvenoj zajednici, a da taj aspekt štete nijesu uopšte uračunali ili nijesu adekvatno uračunali u svoje ekonomske radnje. Primjera radi, ako proizvođač ili neko ko se bavi uslužnom djelatnošću u svojim ekonomskim procesima usputno kreira neki proizvod koji je štetan za životno okruženje (tzv. štetni nusproizvod), npr. dim, jalovinu ili grit, tada je taj subjekat, u zavisnosti od stepena štetnosti i količine štetnih proizvoda koje generiše u svom radu, zapravo mnogo manje profitabilan nego što se čini da jeste. U krajnjem, kada bi uračunavao i plaćao sve ono što je potrebno da uradi da bi otklonio negativan uticaj na životnu sredinu, on bi možda bio i gubitaš, koji bi trebalo da nestane sa tržišta. Ili, hidroelektrana koja nastane bez uračunavanja štetnog uticaja na životnu sredinu ili ona koja je pokrenuta a radi bez adekvatnih ulaganja u stabilnost brane i sistema, čime npr. povećava rizik od popuštanja brane i poplava većih razmjera, mnogo je manje profitabilna nego što izgleda, ili je čak gubitaš i ne bi trebalo da postoji.

Međutim, i bez gorepomenute opšte pozitivne veze između veće finansijske pismenosti i razvoja društva i očuvanja životne sredine, postoje direktniji načini na koje pojedinac može uticati na životnu sredinu, spajajući svoju finansijsku pismenost sa sviješću o očuvanju životne sredine, i svojim shvatanjem očuvanja životne sredine kao - u krajnjem - ekonomskog pitanja. Takav pojedinac, između ostalog, može kupiti ili izgraditi mjesto stanovanja koje je energetski održivije, koje npr. koristi solarne panele ili čiji zidovi i prozori dobro čuvaju unutrašnju temperaturu u odnosu na uticaj spoljašnje temperature. Takođe, on može kupiti automobil koji djelimično ili potpuno koristi električnu energiju kao pogon. Dalje, takav pojedinac može slobodna novčana sredstva deponovati kod banaka koja finansiraju zelene projekte, investirati u akcije investicionih fondova koji ulažu u subjekte koji sprovode zelene projekte, investirati direktno u akcije preduzeća koja razvijaju zelene projekte, ili pak investirati u tzv. zelene obveznice – obveznice čijim emitovanjem preduzeća ili državni subjekti dolaze do sredstava koja investiraju u zelene projekte. Ili na primjer, posljednjih godina se razvijaju platne kartice čijim korišćenjem pojedinac čini da jedan mali dio novca ode na neku ekološku akciju, npr. sadnju drveta. U svemu tome, pojedinac ima i ličnu finansijsku korist i djeluje pozitivno na širu društvenu zajednicu i prirodno okruženje.