Istorijat


Ideja o osnivanju centralne banke u Crnoj Gori je nastala početkom XX vijeka. Naime, 1906. godine na Cetinju je osnovana Crnogorska banka sa namjerom da to bude centralna banka koja bi pomagala razvoj i funkcionisanje bankarstva u Crnoj Gori. Organizovana je kao akcionarsko društvo sa zadatkom da prima novac na čuvanje i da kreditima pomaže razvoj proizvodnje, zanatstva, trgovine i radinosti. Međutim, na osnovu ukaza Knjaza Nikole od 11. aprila 1906. godine ovlašćeno je Ministarstvo finansija, a ne Crnogorska banka, da iskuje nikleni i bronzani novac u vrijednosti od 200.000 kruna. Stoga se 11. april, kao dan donošenja odluke o kovanju prvog novca, danas slavi kao Dan Centralne banke Crne Gore.


Početkom maja 1909. godine knjaz Nikola je donio Ukaz o emisiji srebrnog novca. U Ukazu se prvi put navodi i ime crnogorskog novca – perper. Tako se 1909. godine prvi put u Crnoj Gori pojavljuje srebrni crnogorski novac, a 1910. izrađen je i zlatni novac. Crna Gora je svoj novac koristila do okupacije od strane Austrougarske, 1916. godine, kada su austrijske vlasti pustile u promet tzv. austrougarski/ arbanaški perper, koji je štampan u Državnoj štampariji u Beču.


Priključenjem Crne Gore Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine, emisiona ustanova postaje Narodna banka Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Umjesto perpera, na teritoriji Crne Gore, od tada je  u opticaju je valuta nove države – dinar. Promjenom Ustava 1931. godine, Narodna banka Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca postaje Narodna banka Kraljevine Jugoslavije, koja je, do početka Drugog svjetskog rata, imala 24 filijale. Nakon kapitulacije Jugoslavije, 29. maja 1941, okupacione snage likvidiraju Narodnu banku Kraljevine Jugoslavije, a Banca d’Italia postaje emisiona banka za Crnu Goru, dok zvanična valuta postaje italijanska lira. Nakon kapitulacije Italije, 1943. godine, na teritoriji Crne Gore korišćena je rajkasen marka. 


Dok su još trajale ratne operacije, Predsjedništvo AVNOJ-a je 5. aprila 1945. godine donijelo Zakon o povlačenju i zamjeni okupatorskih novčanica. Novčanice novog jugoslovenskog dinara su štampane u SSSR-u i njihovo uvođenje u opticaj je trajalo od 20. aprila do 9. jula 1945. godine.


Uredbom od 12. oktobra 1946. godine osnovana je Narodna banka Federativne Narodne Republike Jugoslavije, koja je otvorila veliki broj filijala. U Titogradu (današnja Podgorica) je poslovala filijala pod nazivom Narodna banka Jugoslavije – Centrala u Titogradu.


Ustavnim promjenama iz 1972. godine dolazi do federalizacije funkcije centralnog bankarstva. U svakoj republici i autonomnoj pokrajini se formira narodna banka, pa njih osam sa Narodnom bankom Jugoslavije čine složeni sistem centralnog bankarstva. Centrala u Titogradu nastavlja sa radom kao Narodna banka Crne Gore (NBCG) sa svojstvom pravnog lica. Saglasno ustavnoj reformi, u Crnoj Gori se 1977. godine donosi Zakon o Narodnoj banci Crne Gore. Od tada je Narodna banka Crne Gore samostalna monetarna institucija Crne Gore. Ova institucije je, na teritoriji Crne Gore, sprovodila monetarno-kreditnu i deviznu politiku, uz poštovanje zajedničkih osnova monetarno-kreditne i devizne politike, koje su se utvrđivale na saveznom nivou. Narodna banka Crne Gore imala je sva ovlašćenja centralne banke, osim emisije novca, te predstavljanja i poslovanja Crne Gore u inostranstvu. 


Narodna banka Crne Gore je funkcionisala sve do 1993. godine, kada ponovo postaje dio Narodne banke Jugoslavije. U Podgorici je zadržana Glavna republička filijala, koja nije imala svojstvo pravnog lica.


Radi zaštite ekonomskih interesa Crne Gore, koji su bili ugroženi usljed zloupotrebe monetarne politike, te druge najveće hiperinflacije u svijetu, Vlada Crne Gore je donijela odluku da napusti dinar i da Crna Gora preuzme sva ovlašćenja u domenu monetarne poltike. Stoga je 2. novembra 1999. godine donijeta odluka da se uvede dvovalutni sistem u kojem su funkcionisali njemačka marka i dinar. Kada je procijenjeno da je u opticaju dovoljna količina njemačkih maraka, donijeta je odluka da, od 1. januara 2001. godine, jedino sredstvo plaćanja bude ova valuta. 


Od marta 2002. godine, euro je jedino sredstvo plaćanja.


Zakon o Centralnoj banci Crne Gore je donijet 2000. godine i na osnovu njega je marta 2001. osnovana Centralna banka Crne Gore, kao samostalna institucija Republike Crne Gore, odgovorna za monetarnu politiku, uspostavljanje i održavanje zdravog bankarskog sistema i efikasnog platnog prometa u Republici. Nezavisna u okviru ovlašćenja utvrđenih Zakonom, Centralna banka Crne Gore nije imala emisionu funkciju.


Saglasno određenjima o Centralnoj banci Crne Gore utvrđenim prvim Ustavom obnovljene nezavisne države Crne Gore iz 2007. godine, 2010. godine je donijet novi Zakon o Centralnoj banci Crne Gore. Ovim zakonom Centralna banka Crne Gore postaje odgovorna za očuvanje stabilnosti finansijskog sistema, uključujući podsticanje i održavanje zdravog bankarskog sistema i sigurnog i efikasnog platnog prometa. Takođe, jedna od nadležnosti Centralne banke Crne Gore je da pruža doprinos očuvanju cjenovne stabilnosti.


Izmjenama i dopunama Zakona o Centralnoj banci Crne Gore iz 2017. godine, izvršeno je potpuno usklađivanje nacionalnog regulatornog okvira koje tretira status i položaj nacionalnih centralnih banaka sa pravnom tekovinom EU i stvorene su pravne pretpostavke da Centralna banka Crne Gore postane članica Evropskog sistema centralnih banka po ulasku Crne Gore u Evropsku uniju.